Η ανάπηρη πρόοδος
Πριν από 200 περίπου
χρόνια, στολισμένη με τις στολές της, τα φράκα της και τις νταντέλες της, η
μπελ επόκ[1]
ήταν στο απόγειό της. Ο νέος λαμπρός αιώνας που άρχιζε τροφοδοτούσε κάθε είδους
χαρούμενους απολογισμούς, προοπτικές, θριαμβολογίες, ενίοτε δε και στοχασμούς,
αφού, όπως και τώρα, όλοι καλούνταν να εκφραστούν γύρω από τη δίχως προηγούμενο ιστορία που καλούνταν να
βιώσουν. Τότε όλοι συνομολογούσαν ότι τα θαύματα που έβλεπαν μπροστά
τους σηματοδοτούσαν απλώς την αφετηρία μιας ανθρώπινης περιπέτειας που οδηγούσε
σε μια νέα χρυσή εποχή. Παρ’ όλες τις διαφωνίες τους, σχεδόν εν χορώ,
επιστήμονες και φιλόσοφοι, ρεαλιστές και ρομαντικοί, αποικιοκράτες και
επαναστάτες συμφωνούσαν ότι η έλευση του νέου μοντέρνου κόσμου των ονείρων τους
ήταν κοντά. Και αν ο καλύτερος των δυνατών κόσμων δεν είχε ακόμη υλοποιηθεί,
επικρατούσε μια διάχυτη και ανυπόκριτη αισιοδοξία. Στρατευμένοι,
κινητοποιημένοι, ενθουσιώδεις και έμπλεοι φορείς μιας αδάμαστης ηθικής
βεβαιότητας, ο Ιούλιος Βερν, ο Παστέρ, ο νέος ακόμη Αϊνστάιν, ο Φρόιντ αλλά και στην αντίπερα όχθη ο Λένιν και οι σύντροφοί του πίστευαν ακράδαντα στο περίλαμπρο
μέλλον που έμελλε να οικοδομηθεί. Ποτέ άλλοτε η οικουμένη δεν βρισκόταν
κοντύτερα στην πραγματοποίηση των υλικών και ηθικών υποσχέσεων του Διαφωτισμού.
Ο άνθρωπος έφτιαχνε την ιστορία του. Παρ’ όλες τις ελάχιστες και περιθωριακές
φωνές, όπως εκείνη του Νίτσε, ο
λόγος φαινόταν πλασμένος να νικήσει, οριστικά.
Δύο περίπου αιώνες αργότερα
το μήνυμα των αντίστοιχων εορτασμών, προβληματισμών και απολογισμών είναι
λιγότερο θριαμβολογικό. Αν τα μελλούμενα είναι πάντα άγνωστα, στη θέση του ανυπόκριτα αισιόδοξου βολονταρισμού[2]
μπήκαν η αμφιβολία, η ειρωνεία, ο σκεπτικισμός ή ακόμη και η απάθεια. Η
κατακλυσμικότητα ενός έωλου[3],
συνεχώς μεταλλασσόμενου και εν πολλοίς ακατανόητου σήμερα απονοηματοδοτεί το
ήδη μακρινό χθες και αποσυνθέτει την προβολή στο ρευστό αύριο. Από ένα
σημείο και πέρα η διαταρακτική επιτάχυνση της μεταλλαγής των εικόνων και των
σημασιών αποπροσανατολίζει και προκαλεί ίλιγγο. Οι κατακτήσεις του λόγου και
της επιστήμης δεν φαίνεται να εγγυώνται την ευζωία. Οι ουρανοί άνοιξαν, αλλά ο
πλούτος δεν έφερε την ευτυχία.
Είναι όμως γεγονός ότι, αν
κάτι χαρακτηρίζει τον προηγούμενο αιώνα, αυτό είναι ότι δεν εξόφλησε τα ηθικά
του χρέη, δεν αποδείχθηκε αντάξιος
των αξιακών προσδοκιών που αρθρώθηκαν προκαταβολικά στο όνομά του, δεν
υλοποίησε την αξιακή πρόοδο που υποσχόταν. Η πεποίθηση ότι η γνώση και ο
κοινωνικός λόγος δεν μπορεί παρά να προχωράνε χέρι με χέρι αποδυναμώθηκε και
αποδυναμώνεται μέρα με τη μέρα. Τα κοινωνικά κινήματα και οι μεσσιανικές ιδεολογίες
ηττήθηκαν κατά κράτος. Τα γιγάντια βήματα της τεχνολογίας και της επιστήμης όχι
μόνο δεν εξαφάνισαν την κοινωνική αδικία και την ηθική αθλιότητα αλλά αντίθετα
τις εμπέδωσαν ως περίπου αναπόφευκτες και αυτονόητες. Ο αιώνας του Προμηθέα που
έσπασε τις αλυσίδες του κατακτώντας την ελευθερία του ενάντια στη βούληση των
θεών απέληξε στη μοιρολατρία ενός Επιμηθέα που αποδέχεται αδιαμαρτύρητα
τις δουλείες της «ανθρώπινης φύσης» ξεχνώντας τις ηθικές αφετηρίες και τους
τελικούς στόχους των πράξεών του. Ο αξιακός αυτοσκοπός που κινητοποιούσε τη
βούληση των ανθρώπων να χειραφετηθούν από τα δεσμά τους κατέληξε στην
αυτονόμηση και τελικώς στην απονοηματοδότηση των μέσων που θα οδηγούσαν στη
χειραφέτηση.
Αποκαμωμένος από τη διάψευση των ηθικών
του προσδοκιών, ο άνθρωπος του 21ού αιώνα εξωθήθηκε λοιπόν στην ευλύγιστη και
πάντα κοντόφθαλμη «προσαρμογή» του
στην τρέχουσα «πραγματικότητα». Με όλες του τις κρίσεις, και εις πείσμα των
αθλιοτήτων που εκτρέφει, ο δημοκρατικός καπιταλισμός εμφανίστηκε όχι μόνο ως
προφυλάσσων από τα χείριστα, αλλά και ως εγγυώμενος για τη συνέχιση των
θαυμάτων. Τουλάχιστον η γνώση προχωράει με άλματα. Και είναι αλήθεια πως στον νέο
αιώνα που διανύουμε τα δώρα της επιστήμης και της τεχνικής φαίνονται
αστείρευτα. Ακόμη και από το κατακτημένο φεγγάρι φαίνεται ότι οι επαναστάσεις
στην πληροφορική και στις επικοινωνίες κατήργησαν τις αποστάσεις και τον χρόνο,
η ιατρική επανάσταση διπλασίασε τη διάρκεια της ζωής και η βιοτεχνολογική
επανάσταση επιτρέπει παρεμβάσεις στα έμβια όντα υποσχόμενη να λύσει επιτέλους
το οικουμενικό πρόβλημα της διατροφής.
Εξ αντικειμένου όμως το
καλπάζον άλογο της γνώσης δεν μπορεί επ’ άπειρον να κοιτάει πεισματικά μπροστά
του αδιαφορώντας για τις εκατόμβες που σωριάζονται στο διάβα του. Οι απίστευτες
δυνατότητες που ανοίγονται δεν είναι δυνατόν να παραμένουν εσαεί εγκλωβισμένες
στον στενόκαρδο ορίζοντα του κέρδους. Από τη στιγμή που είναι υλικά δυνατή, η
ανάσταση της ανθρωπότητας θα περάσει μέσα από την αναζήτηση των νέων ηθικών
προδιαγραφών της οργάνωσής της. Και αυτό μπορεί να γίνει μόνο μέσω της
επιστροφής του συλλογικού δημοκρατικού
ελέγχου και της ευφάνταστης συλλογικής βούλησης, δηλαδή της πολιτικής.
Διασκευασμένο άρθρο του Κ. Τσουκαλά, εφ. Το Βήμα, 02/01/2000.
Α. Να γράψετε την περίληψη
του κειμένου(ως 120 λέξεις).
Μονάδες 25
Β1. «…το καλπάζον άλογο της
γνώσης δεν μπορεί επ’ άπειρον να κοιτάει πεισματικά μπροστά του αδιαφορώντας
για τις εκατόμβες που σωριάζονται στο διάβα του»: να αναπτύξετε την παραπάνω
άποψη σε μία παράγραφο 80-90 λέξεων.
Μονάδες 10
Β2.α. Ποιον τρόπο πειθούς
διακρίνετε στην τέταρτη παράγραφο του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Μονάδες 5
β. Το παραπάνω κείμενο ανήκει
στο γραμματειακό είδος του άρθρου. Να αναφέρετε τρία χαρακτηριστικά (με βάση τη
μορφή ή το περιεχόμενο) που το επιβεβαιώνουν.
Μονάδες 5
Β3. «Από ένα σημείο και πέρα η
διαταρακτική επιτάχυνση της μεταλλαγής των εικόνων και των σημασιών
αποπροσανατολίζει και προκαλεί ίλιγγο»: να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης
που υπάρχει στο παραπάνω χωρίο και να το μεταγράψετε στο αντίθετό του.
Μονάδες 5
Β4.α. συνομολογούσαν, αποσυνθέτει, αδιαμαρτύρητα, Αποκαμωμένος,
βούλησης: να γράψετε ένα συνώνυμο
για καθεμιά από τις υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου.
Μονάδες 5
β. προηγούμενο, ανυπόκριτα,
αντάξιος, κοντόφθαλμη, δημοκρατικού: να γραφεί ένα αντώνυμο για κάθε λέξη του κειμένου σε έντονη γραφή.
Μονάδες 5
Γ. Η αλματώδης επιστημονική πρόοδος
στην εποχή μας αναμφίβολα επιλύει πολλά προβλήματα του ατόμου και της κοινωνίας,
αλλά δημιουργεί εφιαλτικούς κινδύνους για την ανθρωπότητα, όταν παραγκωνίζεται
η κοινωνική της διάσταση. Λαμβάνοντας υπόψη σας τα παραπάνω, συντάξτε ένα άρθρο
500-600 λέξεων για την εφημερίδα του σχολείου σας, στο οποίο θα απαντάτε στα
παρακάτω ερωτήματα: α. Γιατί πρέπει
να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στην κοινωνική διάσταση της επιστημονικής έρευνας; β. Πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτό;
Μονάδες 40
